Empezan a ser tempos de Xacobeo e, como en todo camiño que se prece, sempre hai viaxeiros  e non falta nunca un bo anaco de queixo que axude a facer máis levadeira a camiñata. Vén a conto, porque en terras de Melide teñen aqueles que van cara á capital galega, pola milenaria rota, a oportunidade de facer un descanso para proverse deste  derivado do leite. Ben seguro  que é moito máis antigo que o propio Camiño de Santiago.  Que xa é dicir. 'Tres Viaxeiros' traballa coa proposta de ligar queixo e Camiño de Santiago.

Deleitar é unha marca radicada no municipio coruñés de Melide que se adica á produción de derivados lácteos. Hai anos que funciona, agora con nova dirección á fronte desde hai arredor de tres anos. A fabricación de queixos comezou vai camiño de dous años, cando decidiron sacar ao mercado queixos baixo dúas demoninacións: Tetilla e Arzúa-Ulloa.

Deleitar pertence a Dairylac, unha sociedade galega na súa totalidade, que petence a varias cooperativas -con preto de 3.000 socios- cuxa premisa é ofrecer a máxima calidade en cada produto.

E dentro das propostas están un queixo Arzúa-Ulloa e un Tetilla, baixo as correspondentes denominacións de orixe  e da marca: 'Tres Caminantes'. Venden os seus produtos en grandes áreas, como Eroski, en Gadis e en diversos mercados considerados referentes para a poboación galega.

Vender fóra

Sinala Manuel Garea, profesor de cocina e pastalería e asesor gastronómico de Deleitar, que non hai de momento ventas fóra de España "un proceso que leva o seu tempo", e aínda que avanza que hai novos productos dos que polo momento "non se pode falar".

A industria láctea Dairylac -liderada polas cooperativas Icos, Aira e Codeira- anunciou a finais de setembro de 2017 o lanzamento ao mercado dun Arzúa-Ulloa e un Tetilla, co obxectivo de posicionarse no mercado español e exterior.

Os dous queixos foron ideados polo publicista Ildefonso García e buscaron ligar o produto ao Camiño de Santiago. Os próximos años, sen dúbida, serán tempo de proxección para estas dúas novas propostas de queixos galegos acollidos a unha denominación de orixe protexida. 

​

A Queixería Don Crisanto iniciou a actividade en 1990, na parroquia vilalbesa de Lanzós. Nese ano puxéronse en marcha outras cinco co selo da  parroquia que lle dá nome á denominación deste valorado produto: San Simón da Costa. Daquela, todas tiñan a súa gandería propia. Para todas, as cousas foron mellorando e  foise pasando do autoabastecemento a mercar leite da zona das características esixidas.

'Don Crisanto' segue a ser unha pequena queixería, con nada menos que dous premios especiais nas últimas edicións de 'Alimentos de España' ao mellor queixo. Na cata de queixos de Galicia do pasado ano,  acadou as medallas de ouro da denominación Tetilla e San Simón da Costa.

Nos comezos, a queixería, sacáballe máis redemento ao  produto, segundo asegura Cristina Román Candemil, que xunto coa súa parella, Iván Díaz Souto, tomaron o relevo dos pais dela, que se xubilaron no ano 2014.

Na arrancada, como sucede na maioría das pequeñas empresas queixeiras,  as dificultades abundaron e os resultados en produción e venda foron cativos. Neste caso, lembra  Cristina Román que se facían uns sete queixos diarios. Hoxe están en arredor dos corenta por xornada.
A  produción anual desta empresa familiar non chega aos 100.000 quilogramos. As vendas, fanse na propia queixería, en diversas feiras e nalgunhas pequenas tendas. Fan campañas tamén de promoción en Asturias e Cantabria, e venden "algo" fóra de España, "pero pouco máis" sinala Cristina Román.

Calidade e valor engadido

A queixería estaba dentro do grupo exportador de queixos de San Simón da Costa, pero como se trata dunha produción pequena,  a 'Don Crisanto' non lle compensaba estar aí. Recoñece  - como nalgún caso máis dos fabricantes do San Simón da Costa-  que teñen limitacións na produción. Iso non quita para que esta como as restantes queixerías teñan uns compradores preferentes, incondicionais,  que buscan un producto ou outro en función de súa elaboración, do afumado, de que estea máis ou menos salgado ou dos pequenos segredos que cada fabricante lle engade aos seus queixos.

Ademais das tradicionais pezas do San Simón da Costa, 'Don Crisanto' cota coa proposta do bufón- o tamaño pequeño-, así como do curado -de seis meses como mínimo- e o igualmente popular patelo, xunto co seu requeixo.  

Esta empresa traballa en incrementar o valor engadido de produción a través da transformación. Hoxe benefíciase das aportacións de transformación que impulsa a Administración autonómica e despois de diversas ampliacións constituíuse como Sociedade Agraria de Transformación (SAT).